▲

» Boeken » Al deze Stenen voor Sparen en Lenen » Hoofdstuk 13 » Pagina 128-129

13. Crisis en Oorlog

De banken hadden al jaren veel te veel spaargeld in beheer. Zeker in verhouding tot de uitgezette voorschotten. Het zou ze goed zijn uitgekomen als er door de omstandigheden wat geld was weggevloeid. Maar een massale run op het spaargeld was ook niet goed geweest. Van een bank is een overzicht bewaard over het verloop van de bedragen aan toevertrouwde spaargelden en uitgezette voorschotten:

jaar 1914 1918 1930 1935 1937 1940 1945

spaargeld 43000 154000 170000 142000 164000 163000 1.257000

voorschot 35000 31000 124000 137000 112000 120000 4500

Duidelijk is de afspiegeling van de politieke spanningen op sparen en voorschotten te zien.
Gedurende die gehele periode zijn er maatregelen geweest om te proberen één en ander in balans te brengen. En de Centrale Bank deed er alles aan om de situatie te begeleiden. November 1918 is de vroegst gedateerde waarschuwing tegen “Paniek-opvragingen”.
In 1931 komt er een advies om in ernstige overweging te nemen, geen spaargelden meer aan te nemen van hen die vroeger de deur voorbij gingen, tenzij tegen een lagere rente.
In september 1938 laat de Centrale Bank weten “Ofschoon bij de Boerenleenbanken, dank zij de bezonnenheid der plattelandsbevolking nog van geen grote opvragingen sprake is, meenen wij er goed aan te doen onze Boerenleenbanken te adviseren wat haar in deze dagen te doen staat. In de eerste plaats behooren de Bestuurders en Kassiers hun invloed aan te wenden teneinde de inleggers er van te overtuigen, dat de nodige bezinning en kalmte het meest er toe bij zullen dragen om de zaaken regelmatig te doen verlopen. De Centrale Bank beschikt over ruime middelen, zoodat uitbetalingen vlot zullen kunnen verloopen.” Daarna volgt een serie maatregelen die kunnen worden getroffen wanneer er toch extreme onrust en opvragingen zouden voorkomen. Daarbij horen maatregelen om de periode waarbinnen grote bedragen kunnen worden uitbetaald te verlengen. Bijvoorbeeld ƒ 10.000,- moet acht dagen vooraf opgevraagd worden.
De circulaire besluit met: “Het spreekt vanzelf, dat bovenstaande bepaling natuurlijk slechts geldt voor die personen, die uit angst hun geld terugvorderen. Het komt ons gewenscht voor, dat aan hen, die hun geld noodig hebben onmiddellijk wordt uitbetaald.”
Een ander gevaar schuilt in de beschikbaarheid van mensen.
Eind 1939 is de dreiging van een oorlog toch wel duidelijk en worden soldaten gemobiliseerd.
De banken hebben in die tijd, naast de Kassier, maar weinig of soms nog geen extra hulpkrachten. Dus als een medewerker van een locale bank werd opgeroepen voor zijn dienstplicht, dan is dat een hele aanslag op de bezetting van de bank, zeker als het de Kassier betreft. Ook daarover komt uit Utrecht een mededeling, met nadrukkelijk het opschrift: “Vertrouwelijk, Niet bestemd voor meedeeling aan de pers.” Daarin wordt aangegeven hoe te handelen wanneer de Kassier gemobiliseerd is. Het advies is om snel een plaatsvervanger te benoemen, bij voorkeur een lid van het Bestuur of Raad van Toezicht. “Er moet op worden gerekend, dat de mobilisatie wel enige maanden (laten wij hopen, dat het geen jaren worden, zoals een kwart eeuw geleden) zal duren; de Bank kan niet al dien tijd stil liggen.” De circulaire eindigt met “Men doe voorlopig geen moeite om den Kassier, als hij gemobiliseerd is, vrij te krijgen. Voorshands zal deze moeite toch vergeefs zijn.” Niemand kon vermoeden dat de oorlog vijf jaar zou gaan duren.

In het gebied waarover dit boek handelt, is er door de mobilisatie weinig verstoring geweest. Soms moeten jonge mensen voor Arbeitseinsatz naar Duitsland of duiken onder. Dat treft een enkele bestuurder, zoals in Hoogkarspel. Daar overkwam het de Voorzitter van de Raad van Toezicht, Burgemeester S. N. Middelhoff in 1942. Wat er precies is voorgevallen, weten we niet. Maar in mei 1945 vermelden de notulen: Burgemeester Middelhoff is, na een sensationele vlucht voor het oorlogsgeweld, weer terug. Over het algemeen draaiden banken gewoon door en was er geen verstoring van de orde door personeelsgebrek. Het waren de uitwendige factoren die de storingen bepaalden. We zullen daar straks een aantal voorbeelden van zien.

Geblokkeerde rekeningboekjes.

 

---