» Boeken
» over Andijk
» De bange januarinacht
De bange januarinacht
(Peter Ruitenberg, 1988)
Voorwoord
Het is niet zonder reden dat Andijk sinds 1816 als gemeentewapen een ruiter te
paard, houdende 'n vaandel in de hand met daarop de letters AD, voert. Het door
de Hooge Raad van Adel verleende wapen symboliseert een dijkwacht te paard. Een
blik in de geschiedenisboekjes leert ons dat het voor de afsluiting van de Zuiderzee
bij de Noorderdzjk behoorlijk kon spoken; vandaar dat op edele viervoeters gezeten
dijkwachten bij stormweer regelmatig controleerden of de dijk in gevaar verkeerde.
Menigmaal deden de gebundelde krachten van wind en water een poging de sporen
van bewoning uit te wissen. Exact een eeuw nadat het karakteristieke wapen was
ingevoerd, waren de Andijkers andermaal volledig aan de ondoorgrondelijke handelwijzen
der weergoden overgeleverd. In de nacht van 13 op 14 januari 1916 hadden ze namelijk
weer een slechte bui.
De bevolking beleefde hachelijke uren. Men raakte wederom van de kwetsbaarheid
der zo onverwoestbaar ogende zeewering doordrongen. Op meerdere plaatsen bezweek
aan de landzijde het talud en de slijkmassa richtte een onvoorstelbare ravage
aan. De ingezetenen wisten ternauwer-nood de voeten droog te houden; vast staat
dat Andijk door het oog van de naald is gekropen.
De gevolgen ervan waren ingrijpend. De nasleep duurde meer dan tien jaar.
Zo is er ontzettend veel aan de dijk verbeterd, indachtig de oude zinspreuk ‘Wie
niet wil dijken, moet wijken’.
De gedaante van het dorp werd aanzienlijk veranderd en in het belang van de veiligheid
moesten veel pittoreske dingen het veld ruimen.
Vanaf het eerste moment dat ik met het onderwerp ‘in aanraking’ kwam,
raakte ik erdoor gefascineerd. Uit de archieven van waterschappen en de gemeente
heb ik met engelengeduld de interessantste gegevens boven water gevist. Die historische
wetenswaardigheden zijn in deze uitgave bijeengebracht. Naast een schat aan archiefinformatie
is de ‘menselijkheid’ evenmin vergeten. Middels mondelinge geschiedsoverdracht
zijn 'n stuk of zeventig persoonlijke vertellingen van mensen die de stormramp
aan den lijve hebben ondervonden door tekst, foto's en overig illustratiemateriaal
heen gestrooid.
Vanaf de bange januarinacht tot aan het eind van de twintiger jaren kunt u het
verloop – als 'n in de tegenwoordige tijd geschreven chronologisch verslag
– op de voet volgen. Het is het verhaal van de Westfries en de aloude strijd
tegen het water.
Geraadpleegde bronnen
R. D. BAART DE LA FAILLE, Watersnood en Waterkeeringen sinds Floris V. Beknopt verslag van een lezing voor het 8e Philologencongres Utrecht 27 April 1916.
G. C. VAN BALEN BLANKEN, Op je stoel door West-Friesland: Andijk.
West-Frieslands Oud en Nieuw, 5e jaarbundel historisch genootschap Oud West-Friesland blz. 90-99. Hoorn 1931.
J. TH. BALK, Een groet uit Noord-Holland. Amsterdam 1977.
A. A. BEEKMAN, De stormvloed van 13-14 Januari 1916.
N.J. BOON, Herinneringsalbum van den grooten watersnood van Januari 1916. Amsterdam 1916.
JACOB BOOTSMAN, notitieboekje. (niet uitgegeven).
J. Bos JZN., Bij het afscheid van de Watersnoodleningen-1916. West-Frieslands Oud en Nieuw, 38e jaarbundel historisch genootschap Oud West-Friesland blz. 30-35. Hoorn 1971.
J. T. BREMER, Een grafsteen uit Gent op de bodem van de Zuiderzee… Overdruk uit Het Brugs Ommeland Tijdschrift van de Heemkundige Kring Maurits Van Coppenolle, 17de jg. no. 3 blz. 305-310. Sint-Andries/ Brugge 1977.
G. VAN DER FLIER, Het Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier 1920-1945. Wormerveer 1946.
P.H. GALLÉ, Stormvloeden langs de Noordzee- en Zuiderzeekusten. Uitgegeven door de Zuiderzeevereeniging 1917.
P. GROOT SZ., De stormnacht 13-14 januari 1916-1966 (rijm). Variant opgenomen in Jaarboekje Oud Andijk, 1e jg. 1977.
A. GROOTHOFF, Historisch dijkonderzoek in Noord-Holland. Overdruk uit De Ingenieur no. 48 blz. 936-938 1916 en no. 4 blz. 62-63 1917.
D. VAN HEEZEN, Storm van ongekende hevigheid vrat aan West-Frieslands dijken. Bange nacht in Andijk en Oosterdijk (rijm). Enkhuizer Courant 13 januari 1950.
G. D. VAN DER HEIDE, Van landijs tot Polderland - Tweeduizend eeuwen Zuiderzeegebied. Amsterdam 1965.
G. D. VAN DER HEIDE, De stormnacht van '16. Jaarboekje Oud Andijk no. 5 blz. 20-27a 1981.
G. D. VAN DER HEIDE, Poldermuseum "Het Grootslag". Noord-Scharwoude 1986.
PIET KISTEMAKER, Burgemeister van 't padje. Maandblad De Speelwagen 1e jg. no. 2 blz. 61-62. Wormerveer 1946.
PIET KISTEMAKER, Met sprongen door de Andijker historie. Hoorn 1947.
PIET KISTEMAKER, Andijk in oude ansichten. Zaltbommel 1971.
PIET KISTEMAKER, Kent u ze nog… de Andijkers. Zaltbommel 1972.
PIET KISTEMAKER, Wat Peet Troin van de stormnacht vertelde.
Jaarboekje Oud Andijk no. 4 blz. 7-9 1980. Ook: De Westfries, maart 1944.
PIET KISTEMAKER, Openbaar vervoer in de goede, oude tijd. Jaarboekje Oud Andijk no. 6 blz. 13-16 1982.
W. KLOEKE, De kanalisatie van West-Friesland. Hoorn 1923.
C. KOEMAN, De Westfriese Omringdijk. West-Frieslands Oud en Nieuw, 34e jaarbundel historisch genootschap Oud West-Friesland blz. 86-99. Hoorn 1967.
J. KOK, Stoomtrams rond Hoorn. Schoorl 1982.
J. KOK, Rijksproefpolder Andijk testen op kleine schaal. Noord-Holland Magazine over de provincie Noord-Holland 6e jg. no. 1 blz. 65-73. Wormerveer 1986.
D. KOOIMAN, De Zeeweringen en Waterschappen van Noordholland. Alphen a/d Rijn 1936.
THEO KOOMEN, Over barre winters gesproken… Tuinder Meester (90 jaar maar jong) geheugenwonder weet alles van kou. De Volkskrant, zaterdag 12-1-1963.
J. KUYPER, Gemeente atlas van de provincie Noord-Holland. Leeuwarden 1869. (Herdruk Groningen 1984.)
H.P. MOELKER, De stormvloed in Waterland januari 1916. Purmerend 1975.
H.P. MOELKER, De zuidkust van de Zuiderzee, geteisterd door de stormvloed januari 1916. Alphen a/d Rijn 1986.
H.P. MOELKER, Stormvloed teisterde Marken. Noord-Holland Magazine over de provincie Noord-Holland 5e jg. no. 9 blz. 59-63. Wormerveer 1986.
K. NOREL, De carrière van Nanne Vijn. Nijkerk 1939.
P. NOORDELOOS en JOH. MORSINK, Geschiedenis van den polder het Grootslag. Heiloo 1946.
JACOB PRINS JZN., De zee in de winter, en als 't stormt (rijm). Andijk 1916.
PETER RUITENBERG, Volk rond de Kaag deel 1 en 2 (dorpsleven Wervershoof 1900-1940). Bovenkarspel 1986.
DICK DE SCALLY, Onder de zeespiegel. Noord-Holland Magazine voor de provincie Noord-Holland 7e jg. no. 1 blz. 31-37. Wormerveer 1987.
J.J. SCHILSTRA, In de ban van de dijk: de Westfriese Omringdijk. Hoorn 1974.
J.J. SCHILSTRA, De Hondsbossche. Alkmaar 1981.
P. SCHUURMAN, De Proefpolder bij Andijk. West-Frieslands Oud en Nieuw, 2e jaarbundel historisch genootschap Oud West-Friesland blz. 130-134. Hoorn 1928.
P. SCHUURMAN, Het dijksmagazijn "de Tent" aan den Noorderdijk van Drechterland. West-Frieslands Oud en Nieuw, 10e jaarbundel historisch genootschap Oud West-Friesland blz. 21-27. Hoorn 1936.
L. SMIT, Proefpolder Andijk. Geef Noord-Holland de ruimte 1e jg. no. 9. Purmerend 1977.
M. VAN DER STAAL, Januari-vloed 1916. Rotterdam 1916.
JAN TROMPETTER, De watervloed van '16. Andijk beleefde een bange nacht (rijm). De Vrije Westfriesch, januari 1936.
J. TROMPETTER en K. NIEROP, Strijd en Zegen. Gedenkboek ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan (1836-1961) der Gereformeerde kerk van Andijk. Andijk 1961.
V. , De doik in gefaer. West-Frieze-Styk 7e jg. no. 8 blz. 90-93 1944.
VOK VEER, Handschrift (niet uitgegeven) van voormalige Andijker gemeenteontvanger.
IR. B. A. VERHEU, Historisch-technisch dijksonderzoek ten behoeve der dijken
van het ambacht van West-Friesland, genaam dDrechterland. Naar een voordracht,
gehouden in de Algemene Vergadering van den Zuid-Hollandschen Waterschapsbond
5 Juni 1917. Overdruk uit "Het Waterschap", officieel orgaan van de Zuid-Hollandschen
Waterschapsbond. Middelharnis 1917.
C. VISSER, G.D. VAN DER HEIDE, J. J. BLEEKER en P. KISTEMAKER, 100 jaar Akkerbouw. Andijk 1983.
J. VISSER-ROOSENDAAL, In de storm. Haarlem 1948.
IJ. VISSER-SINGER en J. VAN DER GULIK, Andijk-West in oude ansichten. Zaltbommel 1975.
M. F. VISSER, De overstrooming van Januari 1916 in hare gevolgen op het dijksbeheer.
Voordracht, gehouden door M.F. Visser, landbouwkundige M.O. Amsterdam, voor de
Vereeniging tot Ontwikkeling van den Landbouw in Hollands Noorderkwartier, op Woensdag 4 April 1917 te Spanbroek.
G. VISSERING en A.A. BEEKMAN, De watervloed van 13-14 Januari 1916. Uitgegeven door de Zuiderzee-vereeniging. Leiden 1916.
JAN ZEE, Handgeschreven brief van 16 januari 1916.
OTTO ZEEGERS, De Tent op 't end (rijm). West-Frieslands Oud en Nieuw, 14e jaarbundel
historisch genootschap Oud West-Friesland blz. 227-228. Hoorn 1940.
Alle informanten
Archief Andijker Woningbouwvereniging 1919-1957. (Streekarchief, Hoorn.)
Archief B anne Andijk. (Waterschap Westfriesland, Hoorn.)
Archief Colleges van toezicht op den West-Frieschen Omringdijk. (Streekarchief, Hoorn.)
Archief waterschap Drechterland. (Waterschap Westfriesland, Hoorn.)
Archief gemeente Andijk. (Streekarchief, Hoorn.)
Archief Huurcommissie Andijk. (Streekarchief, Hoorn.)
Archief hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier. Alkmaar.
Archief motorbootdienst 'De Volharding' 1908-1911. (Streekarchief, Hoorn.)
Enkhuizer Courant 1916. Extract uit de notulen 1908-1911 motorbootdienst 'De Volharding'.
Gemeentegids Andijk 1987. Eindhoven 1987.
Hoornsche Courant 1916.
Loop der bevolking Andijk over de jaren 1910-1984. Gemeente Andijk.
Nota van toelichting behoorende bij het Reglement van bestuur voor het Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier.
Onze Courant 1916.
Provinciaal blad voor Noordholland 1920. No. 129.
Rapport van de Commissie, ingesteld door de Vereeniging tot ontwikkeling van
den landbouw in Hollands Noorderkwartier ter beoordeling van het Ontwerp-Reglement voor het Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier.
Rapport van Commissie voor de Kanalisatie in West-Friesland. Lutjewinkel 1924.
Sesam encyclopedie deel 9. Baarn 1977.
Staatsblad van het koninkrijk der Nederlanden No. 39, 1919.
Vakantiegids 1988 Creatief Vakantieparken Groningen.
Verslag Staatscommissie Zuiderzee 1918-1926. Den Haag 1926.
Voorlichtingsfolder verkiezingen hoofdingelanden hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier. Alkmaar 1988.
Waterschapsblad voor Noordhollands Noorderkwartier 1923. 3e Afdeeling, No. 4.
Weekblad Het Leven. Amsterdam 1916.
