Kistemaker

Thuis » Diversen » De Speelwagen » 1953 » No. 4 » pagina 119-122

Het voormalig Rechthuis te Uitgeest in verval

Eerder verschenen in 'De Speelwagen', 8e jaargang, 1953, No. 4, pagina 119-122.
Uitgave: Historische Genootschappen in Hollands Noorderkwartier.
Auteur: IJsbrand Kok.

Het Marktplein te Uitgeest omgeven door een bebouwing van eenvoudige huizen aan de Westzijde, wordt aan de Oostzijde begrensd door het choor van de kerk van de Heilige Maria Geboorte, thans Hervormde kerk en het voormalig Recht- of Raadhuis.

Dit bekoorlijke, besmeerde en verknoeide gebouw, in zeer vervallen staat, blijft voor velen een aantrekkelijk gebouw in de bebouwing van de Markt, ondanks de geringe afmetingen van 7½ bij 5½ m oppervlakte. De gemeente Uitgeest wenst het aanzien van de Markt te verbeteren, niet door het gebouwtje eerherstel aan te doen, doch door afbraak, met het voorstel, daama een passende beplanting aan te brengen.

Met de overblijfselen van plaatselijke bouwkunst in Uitgeest is het zeer droevig gesteld. Het dorp bevat generlei bezienswaardigheden en historische gebouwen, behalve de kerk en de toren en de restanten van een graanmolen. Uit dit oogpunt zou er reeds voor velen voldoende aanleiding bestaan tot het behoud en herstel van dit zo kleine monument, waaraan vervolgens een waardige bestemming gegeven zou moeten worden.

Immers dit rechthuis is één van de weinige rechthuisjes, welke nog over zijn in het mooie Noordhollandse land. In deze rechthuisjes werd recht gesproken en hadden schout en schepenen zitting op de bovenverdieping, terwijl in de regel het onderhuis werd gebruikt voor Waag, behorende bij de Markt.

Buiten dit Rechthuis te Uitgeest zijn er nog enkele bekend, ten dele in gebruik als Raadhuis of voor andere doeleinden.

Zo kennen wij als een goed voorbeeld het kostelijke rechthuis te Grootschermer, hersteld in 1939; het rechthuis te Graft; het rechthuis, thans raadhuis te Oosthuizen, helaas bepleisterd en verbouwd; het verwaarloosde rechthuis, thans woning, naast de kerk te Schermerhorn. Het type waar dit Rechthuis het meest aan verwant is, is het nog als raadhuis in gebruik zijnde rechthuis te Schellinkhout, dat ongeveer gelijktijdig werd gebouwd.

Vermoedelijk oorspronkelijke toestand van de voorgevel aan zijde Markt

Vermoedelijk oorspronkelijke toestand van de voorgevel aan zijde Markt

In de archieven is gezocht naar oude afbeeldingen van de Markt en omgeving. Van de kerk zijn vele afbeeldingen gemaakt, doch helaas van het Rechthuis niet, zodat wij ons voorlopig moeten bepalen tot de geschiedenis en het bouwwerk zelve.

In het boek van J. C. van der Loos, „Geschiedenis van Uitgeest”, uitgave 1925, vertelt de schrijver ons enige bijzonderheden, nl. dat het stichtingsjaar is geweest ca 1684, want in de vroedschapsresolutiën van 1684 staat vermeld, dat een nieuw Rechthuis zou worden opgetimmerd en dat enige timmerlieden zijn gevraagd modellen (tekeningen) te leveren. Dus dit is het tweede Rechthuis van Uitgeest, hetgeen zou aansluiten op de mededeling over een klokje in de toren der R.K. kerk te Uitgeest, waarop stond vermeld: „A° 1621 in 't Rechthuis opgehangen en A° 1751 vernieuwt”. Dit klokje kwam uit een oudere kerk de zgn. Waterstaatkerk. Helaas is dit klokje versmolten in 1917 met een andere gebarsten klok uit de R.K. kerk tot spijs voor een nieuwe luidklok.

De rechtszitting of later raadsvergadering werd gehouden op de verdieping, waar ook een gedeelte voor het publiek was afgeschoten.

In het onderhuis was de Waag, de inkomsten hiervan waren voor het Weeshuis. In het Rechthuis te Schellinkhout was ook de Waag in het onderhuis. De spreuken op de balken als: „In het Jaar, 1770, De 10, November, Heeft, Gerrit, Mereboer, Alhier, Verkogt, Aan, Pieter, Sweed, Een, Vet, Schaap, Levendig, Bij, de £,1 Voor, 27 St. 12 Pen, T £, Wegende, 165 £.”, herinneren ons nog hieraan.

Voor het gebouw moet nog een geselpaal aanwezig zijn geweest.
Door de vorming van gemeenten na de Franse overheersing en door de groei van de plaats namen de bestuurderen en ambtenaren toe en ontstond ruimtegebrek in het gebouw. Een verbouwing werd uitgevoerd omstreeks 1860. Bij deze verbouwing verdween vermoedelijk de stoep en kwam de trap binnendoor voor raadszaal en burgemeester. Een middenrisaliet met afdekking en ingang ontstond, de vensters, waarvan de originele nog in de Noordgevel aanwezig zijn, verdwenen, het gebouw werd aan drie zijden bepleisterd. De Waag verdween om plaats te maken voor secretarie, politie en boevencellen. De kistvormige uitbouw was eerst bestemd voor secretarie en werd later bevorderd tot garage voor de brandweerauto.

Omstreeks 1917 kocht de gemeente een villa aan van rode verblindsteen in de stijl der Hollandse Renaissance en kwam het Rechthuis ledig. Daarna kwam de politie erin en tijdens de oorlog de luchtbescherming. Thans staat het gebouw reeds ruim tien jaar ledig, terwijl de verwaarlozing steeds erger wordt.

Tegenwoordig aanzien van het voormalig Rechthuis te Uitgeest.

Tegenwoordig aanzien van het voormalig Rechthuis te Uitgeest. Als historisch monument ten volle waard om gerestaureerd te worden. Foto archief Kok

Bezien wij thans het gebouw zelve, dan blijken de gevels gemetseld te zijn, van bruine handvormsteen, klein formaat van omstreeks 1680. De kozijnen Noordzijde zijn eveneens uit die tijd en hadden houten ramen met kleine glasruiten. De balklagen zijn nog aanwezig. De schouw staat niet in het midden van de bovenverdieping, zodat er rechts een binnenwand heeft gestaan voor afschutting van een portaal achter de stoep. Voor de juiste gegevens van de stoep zou een ontgraving mogelijk nog enige meerdere gegevens kunnen verschaffen.

Een voorbeeld van wat er van het uitwendig aanzien is te maken is aangegeven op een schets van de voorgevel.

Aan het einde van deze beschouwing zou ik het gemeentebestuur en de inwoners van Uitgeest willen opwekken: „Herstel het oude Rechthuis en geef het een passende bestemming”.

Indien dit geschiedt, dient daama in overleg met een ervaren landschapsarchitect de beplanting van de Markt te worden geordend en herzien.

Dan zal Uitgeest een lelijke vlek in de vriendelijke plaats tot een eerbiedwaardige historische plek hebben omgetoverd en iets tot standgebracht hebben waar het trots op kan zijn.

IJsbrand Kok, architect

1 Afkortingsteken voor liber = pond.

 


© 2001-2025 | Sitemap | Contact

Facebook: Ansichtkaarten van Andijk