» Diversen
» De Speelwagen
» 1953
» No. 10
» pagina 303-312
Eerder verschenen in 'De Speelwagen',
8e jaargang,
1953,
No. 10,
pagina 303-312.
Uitgave: Historische Genootschappen in Hollands Noorderkwartier.
Auteur: A. C. ter Horst-Hoekstra.
De wagemaker het voor vendaag 't werrek weer of, nou zit ie lekker uit te zakke in z'n stoel bai 't
raam, geneiven over Nies, z'n vrouw, die, als is ze ok nag niet oud, mit de biene op der warreme stouf,
ok mak in der hoekie zit, ja, ja, 't is ok hufterig weer en kouwe biene is oa zoa slecht voor een mens
en dèn, de vrouw het 't overdag verlegen drok vanzellef-zeuven jò'ens ok, moet je rekene,
dat moet je niet uitpoese. Deervan zit ze zelles nou niet mit de arreme over mekaar, een vrouwehand en
een peerdetand moete ok immers nooit stil staan, dat, de braikous moet 'r vanzellef maar weer bai,
dér is altoid wat te verhapstikke, nou, dat is niks erreg, oor, 't is gien ledebrekerswerrek,
wel nei, 't is een mooi weerwerrekie, in heur zin en je ruste onderwoil uit.
„Ien, twei, drie, vier...”, Nies telt - hoeveul neidjes moete der ok an de hiel?
„Twei en zeuventig, negen en zeuventig, drie en tachtig”, Henderikus telt ok, hai het z'n
luibuis ok uittrokken. „Vrouw, zoit ie, maak m'n niet in de war, aars klopt m'n rekening niet.”
Hai is an 't rekeninge uitskroive voor z'n klante, zien, want deimee, mit Jannewarie moet ie mit die
rekeninge op zak te nuwejaarwense. Deer het ie nou 't heele jaar voor werrekt, om oindelijk en ten
leste de buit binnen te hale. Ien keer in 't jaar geld vange, dat veroist overleg. De monde vrage iedere
dag, zoa nou en dèn moet 'r wat van de lappiespoep weze: een nuwe hul of een kappekant, nuw goed
voor kerremis, dat vloit ok wel, ok nuw gerei(d) skip moet 'r welderes anskaft worre, de wissels diene
op toid betaald, nou, gaan dèn maar anstaan, maar Nies redt dat allegaar wel, ze is een vrouw
uit duizende. Maar weerom koikt Henderikus dèn zoa zuinig? Het ie toch atlast om 't ien of 't
aar?
„Ik skai der mee uit,” zoit ie „ik kin gien meer, is dat waaie, compleet een sturrem,
't is of 't huis der an moet, wor' jij deer nou niet beloord van, vrouw?”
„Ja,” zoit ze, „ik zit te trille op m'n stoel, as de skoorstien 't maar niet begeeft
en murregen vinde we vast verskaiene stikkenige panne rondom 't huis. Hoor nou weer, wat een gebulder,
't is of alle duvels in de hel losbroken binne - hoor, deer gaat 'r weer ientje”.
„En dat is allegaar nag een peuleskiltje bai wat 'r op zei beurt en deervan maak ik m'n nou zoa
bezurrigd, deervan voel 'k m'n nou zoa bedrukt, om Dorus, zien”.
„Maar je broer zit nou, ik weet niet hoe veer wel weg, deer is 't op heden meskien 't mooiste
weer van de wereld, man”.
„Je kinne geloik hewwe, toch bin 'k roerig in m'n lou, ik kin 't niet van m'n ofzette, dat 'r
wat mit 'm beurt”.
Dorus, z'n jongste broer, deer houdt ie dèn merakel groat van.
Hai het nag wel een broer en twei zusters ok, maar deer het ie nooit zoaveul mee op had, as mit Dorus,
zeker omdat die veer weg is as kaptain op een koupverdaiskip en deerdeur of tig in gevaar verkeert. 't
Is altoid feist, as ie weer goed en wel van een rois terug komt in z'n vertrouwde durrep, weer de mense
van achter de hortjes 'm vrindelijk toewinke. Wat kin ie dèn veul vertelle van alles, wat ie
beleefd het in vreemde lande, bai vreemde mense en ok van de sturreme, die z'n skip veultoi(d)s merakel
toetakeld hewwe. Verleden jaar het ie wat heel bezonders meemaakt: in volle zei iniens een heele opskudding
onder de metroaze. Tussen de lading kwam opiens een slang vandaan, oa, gien groaterd, maar een merakel
vergiftige. En dat lilleke beist maar sisse - wie zou der 't eerst an gelouve moete, ze zatte allegaar
in de poepse karren, dat kin je dinke. Dorus wist, dat een beit doadelijk weze zou en toe deid ie wat,
wat mienigien 'm niet neidoen zou: gemoedereerd nam ie z'n geladen pistool en skoat 't loeder morsdoad.
Een gejubel van hew 'k jou deer onder 't skeepsvollek, dat begroip je. „Hoera voor de
kaptoin!” riepe ze opgelucht en bloid. - Toe het Dorus de onruststoker in een fles dein op
sterrek water, om 'm thuis zien te leite, dat 't gien foefie, maar echt waar beurd was.
En onderwoil ze die geskiedenis ophale, bloift 't maar waaie. 't Is al puur laat worren, maar ze dinke
niet an bedtoid, wie kin der ok sleipe mit zuk gebulder? De kachel moet maar uit, vinde ze, 't is veuls
te gevaarlijk. Maar as ze dèn koud en hufterig worre, lokke de warreme dekens. Al hoeve ze niet
dalek te sleipe, ze legge dèn toch loeker.
Ze luistere nag een toidje nei de bulderbast en ze prate benauwd over wat 'r beure kin. De jò'ens
sleipe deur alles heen, gedeeltelijk in de are be(d)stee, in de weuning, gedeeltelijk op 't zolderkamertje,
weer toch de wind nag veul meer te keer gaat, maar de jonkhoid is zonder zurrege. En toch valle ze
zellef ok zonder erreg in sleip, omdat ze louf binne van 't geploeter overdag, moet je rekene.
Henderikus droumt over een skip in noad - of is 't gien droum? Hai gaat recht overend zitte - hai ziet
z'n broer Dorus zoa duidelijk, of ie in levende laive voor 'm staat. Hai zoit 'm gedag voor eeuwig,
dat voelt Henderikus. Mit een skreeuw vliegt ie op: „'t is beurd, zoit ie, Dorus is doad!”
Nies wordt er wakker van - „je hewwe droumd man, leg je houfd maar weer gerust neer, oor, je
make je miserabel voor niks”.
„Je kinne nou zegge, wat je wille, Nies, dat 't een droum was of zuk of zuk, maar ik hou vol:
dut was aars, hai is gerust doad, moid, dat praat gien mens m'n uit m'n houfd” en hai snikt as
een kloin kind.
„Ik docht, dat jij niks baigelouvig wazze, Henderikus, droume binne immers bedrog, de er moet
je niet an hechte, gaan nou maar gauw in sleip”.
Maar dat kin ie gien meer; deervan staat ie maar vroeg op en uit beloordighoid gaat ie an 't werrek
in de wagemakerai bai 't slechte licht van de peterolielamp. Nei een toidje komt Nies: „moet je
gien bakkie thee en je stikke stane klaar”.
„Nei”, zoit ie „as je broer doad is, dèn hè'je gien dorst en gien
honger”.
„Hou je toch maar vol?” zoit ze. „Kin je 't niet van je ofzette?” en houf(d)skuddend
gaat ze verom nei de weuning. Deer zitte de jò'ens alom tafel.
„Weer is Vader?” vrage ze.
„An 't werrek”, zoit ze, „hai het 't drok”.
Strakkies het ze 't zellef ok bedroivig, toch hoort ze der man skave, maar zinge, zoaas aars, doet ie
niet. Hai zel wel bezeeuwe, dinkt ze, 't komt allegaar deur die droum; 't is aardig, aars is ie zoa
niet - zou der toch wat weze mit Dorus?
Maar ze kin niet alan prakkezeere, ze moet de jò'ens an 't werrek zette, ze moete nag eerappele
jasse, voordat ze nei skoal toegane. - Wat doene ze nou, klamme? Een flens om de oore doet wondere. -
„Wat zit jij deer te hakkepiele”, zoit ze teugen ien van der hummels. - „Nou ja,
mit zoa'n stomp mes ok”, zoit de bestrafte en hai snoft 'r van, „zoa kin je nooit dun
skille”. - Gien wonder, dat ie op de kol raidt, want wie't dunst skilt, kroigt immers een cent.
- „Nou, hier dèn,” zoit moeder, „een skerrep mes, dèn rekene we die
dikke piele niet mee”.
Nou nag der jongste efkes ofgrobbele mit een piezeltje water en groene zeip, de podde uit de neus, de
smart uit de oore, 't heer op de krul.
Ziezoa en nou de waskamel en de tommend uit de boet hale en an de veert, der is een groate was en ze
moet alles alliendig beskiemanne, 'r hullepie is puur ziek op heden, zien, ze loit bai der vader en
moeder te bed mit de geling, vollegens meister, dat duurt nag wel efkes. 't Wassen is aars een echt
werrekie, ze doet 't liever as sokke stoppe, al kin je dat op je g.. redde. Maar as je alliendig binne,
dèn is der alle kikkemikke wat aars: dèn is der vollek an de deur voor een kakboa(d)skippie,
dèn skreeuwt der jongste, dat ie 'm bezeerd het, dèn is 't weer konkeltoid. Ze roept
Henderikus te konkele, of zou ie nag gien konkelstik hewwe wille ok? Dèn toch vast wel een kompie
leut. „Kom man, deer lubber je heelekendal van op!” - Ze ziet, dat ie altoid nag lammenadig
is van die droum. 't Is raar, dat ge-urrem en gekriem is ze niet van 'm wend, hoe lang zel dat nou nag
dure mit die iepekonderighoid? Nou Nies, zet je skrab, moid, dat duurt nag vier dage - dèn iniens
komt Henderikus mit een stuif uit de wagemakerai. „Geef m'n goed”, zoit ie, dèn gaan
'k nei vader en moeder, of die somwoile wat hoord hewwe van Dorus”. - „Nou, Henderikus, maak
je 't nou niet al te bar, ik wou je woizer hewwe”. Hai bloift 'r evenwel op anstaan, hai moet
nei huis toe, mit alle verdol. - „Nou, goed dèn, hier is je opgnappersgoed, vergeet je
gezondhoid niet an te doen en hier is een skoan hallefhempie en je zundesche zaaien pet - nou, dag oor,
de groete an vader en moeder en dat je maar mit goeie berichte verom kome magge”.
Gelukkig, dat de sturrem bedaard is, want 't is een heele stiek, deer heel nei toe, dinkt ze. 't Is
raar, om zoamaar uit je werrek te loupe, maar aars het ie rust nach duur.
Ze het niks teugen de jò'ens zoid - „vader is om een boa(d)skip uit”, aars niks. Mit
eten komt 't net goed uit, hai het 't land an poepekoal, dat nou hoeft ze gien anpartje te make.
Oindelijk skemereivend, Henderikus is nag niet thuis.
De jò'ens janke en dranze, dat de lamp nag niet opstoken is.
't Moet dèn maar beure, maar koike julle ok eres, dat ie niet begint te loeve, zoa-as iemeslesten,
toe we allegaar zwarte neusgate krege?
Nies is puur louvig en roazig van 't wasse en dèn dat gespouk van de jò'ens - welke moeder
zou dèn niet eres bere? Vooral de ou(d)ste is zoa 'n netekop, hai moet altoid geloik hewwe en
altoid zit ie de are te narre; van wie het ie dat toch, hulle zellef hewwe zuk toch niet in derle bestaan.
Maar kom, de braikous, en dèn maar wachte, wachte op Henderikus.
„Wat bloift vader toch lang weg”, zegge de jò'ens.
„Hai zel deimee wel kome”, mient Moeder. „Ja, hoor, deer gaat de klink”.
„Vader!” maar de stemme verstomme. Vaders gezicht, in de wagenmakerai wel andachtig op z'n
werrek, glimt bai moeder en de jò'ens in de weuning aars altoid van skik en klucht, bai 't
malabelige of. Deuze man het een mombakkes voor, loikt 't, mit mondhoeke, die nei beneden hange en
ouge, oa zoa verdrietig. 't Kloinste jòo'enje begint te piepe, al weet ie niet weerom.
„Is ' t toch zoa?” vraagt moeder.
„Ja, hai is doad”, zucht vader, der is een telegram komen. „Wie is der doad?”
waagt er ientje.
„Je oum Doms, op zei sturreven an de gele koor(t)s, in drie dage gezond en doad”.
Oa, die goeie oum, die altoid zoa kluchtig vertelle kon en die presentjes meenam uit vere lande, nou
doad, noaselijk. Ze hoore van een begrafenis op zei, in een zoildoek over boord: ien, twei, drie, in
Go(d)snaam, oa wat akelig.
't Stikete gaat zonder ien woord, de jò'ens gane zoet te bed, ze geve vader wat skichtig een
hand: „wel te ruste, vader” - 't stoeie bloift achterwege en ze sleipe niet dalek, 't is
ok zoa erreg: ien, twei, drie, in Go(d)snaam.
Een week of wat later: de kist komt thuis. Wat zit 'r in een zeimanskist? Wat kleere, wat vreemde munte,
wat bezondere skellepe, wat brieve van thuis en zuk en zuk. In die van Dorus zit ok een fles mit een
slang op sterrek water en een pistoal.
De leste twei: het pistoal en de slang binne voor Henderikus as andenken. De fles komt in de kas bai
de keisstolp en de brandewoinskom en oftig leit Nies 'm zien: „kin je nou begroipe, dat zoa'n
kloin beisie zoa'n opskudding make kon?”
Het pistoal komt terecht op 't bè(d)sbordje bai 't groate boek mit rekeninge, 't geldkissie en
de waterpot. Henderikus het niks an 't pistool, hai kin immersniet skiete, toch is ie der bloid mee.
't Is van Dorus, die het er een keer angst mee verjaagd en meskien menschelevens mee red. Hai zel 'm
altoid beware, omdat 't van Dorus is, zien. As ie 's eiven(d)s in bed stapt, pakt ie 't op, 't kouwe
oizer voelt net as de kille hand van een dooie, maar efkes demei, deur z'n oigen warremte, is 't, of
ie Dorus de hand geeft, as ie van een rois terug komt. „Dag Dorus!” - Kinderachtig? Nou
ja, een mens is wel deres zoa. Nies kroigt 'r de trane van in der ouge - wat het ie toch groat van
z'n broer houwen - maar toch houpt ze, dat 'r man maar gauw weer net as aars wordt. Vanzellef komt
dat ok, de toid heelt alle wonde en Henderikus het toch z'n werrek en z'n gezin en z'n opgeruimd
gemoed. Dat, over een toidje, loit 't pistool deer maar, zonder dat 't nut doet. En toch...
Der komt een dag, dat Henderikus voor zake uit moet, hai kin 's nach(t)s niet thuis weze. Nies
alliendig mit de jò'ens, kin dat, zai, mit 'r bangeg(h)oid? 't Komt, deurdat ze opbrocht is in
't gelouf an kolle en spouke. En al is ze nou ok niet meer baigelouvig, de angst zit in der bloed.
Maar weerom zou ze Vrouwtje, de naaister, niet vrage? 't Is net 'r dag, dat dèn kin ze bloive
en bai Nies in de bè(d)stee sleipe. Dat geeft rust, want de jò'ens binne nag te kloin,
om deer op te steune.
En zoa beurt 't. Vrouwtje vindt 't echt, ze is niet bang, maar zus moet dèn ok hier magge, die
kin ze niet alliendig thuisleite. Nou, dat is nagal glad, Betje kin dèn mooi bai Meroitje sleipe.
Ziezoa, dat is voor mekaar, Henderikus kin gerust gaan.
Wat hewwe die twei moidjes een klucht, samen zoa loeker onder de dekens. Zee binne baiegaar acht en
ze zitte op skoal in dezellefde klas, dat ze kinne mekaar goed, maar bai mekaar sleipe, dat is nag
wat aars as samen bikkele of balle op 't skoalploin. Ze geve mekaar rei(d)seltjes op en ze make
skaduwbeelde mit erle vingers op de weig, want de bedgerdoine binne nag open. - Maar dèn zoit
moeder Nies: „nou sleipe gaan, moidjes, 't is meer as toid,” Ze trekt de dekens goed en
stopt ze vast in: „nou, lekker loere maar, oor!” en de gerdoine gane dicht.
Nou, goed, ze zelle sleipe gaan, maar eerst vraagt Betje: „doene julle ok een gebedje opzegge,
voor je sleipe gane?”
Mit julle bedoelt ze zeker de Protestante, zellef is ze Rooms, zien. „Nou, vanzellef”,
zoit Meroitje.
„Hoe is dat dèn?” vraagt Betje veerder.
„Ik wil 't wel opzegge, maar dèn moet jij jou gebedje ok zegge, aars doen ik 't ok
niet”.
Ze worre 't iens en Meroitje begint heel zachies in Betjes oor:
Heer, hou ook deze nacht
Over mij Betrouw de wacht.
„Is dat alles, wat kloin, moin is veul groater, hoor maar” en Betje fluistert heur gebedje ok:
's Avens, as 'k nei bed toe gaan,
Stap ik op een plankie,
Van 't plankie op Maria's skoot.
Maria is m'n Moeder,
St. Petrus is m'n broeder
St. Jan is m'n leidsman.
Nacht lieve Heertje,
Nacht lieve Engeltjes,
Allegaar genacht.
„Is dat niet mooi?”
Meroitje zoit van al, maar of ze 't eerlijk waar mient?
Maar kom, ze moete sleipe - „wel te ruste” - „nacht 'oor”.
En dèn wordt 't zoetjesan toid voor de vrouwse, om ok te bed te gaan - weervoor zelle ze 't
rekke, murregen is 't weer vroeg dag. „Vreemd, dat Henderikus der nou niet is”, vindt Nies.
- „We zelle 't lampie maar mit een kloin pitje brande leite, ei?” - „Bin je toch
nag efkes bangig, Nies?” - „Nei oor, nou jij der binne, niet, Vrouwtje”.
En zoa sleipe ze deimee gerust in.
Maar opiens wordt Nies wakker. Wat hoort ze deer, wat is dat voor gespouk, bin' 't de muize in 't hol
onder de bè(d)stee? Nei, dut komt bai 't raam vandaan. 't Loikt, of der buiten ien an 't raam
morrelt. Ze gaat recht overend zitte en deerdeur maakt ze Vrouwtje ok wakker. -”Stil, der wil
der ien 't raam openskuive”, zoit Nies benauwd.
Ze houwe der asem in. 't Gemadder houdt an. Efkes gaat 't raam alom de hougte, 't glazekleidje beweegt,
ze ziene een paar vingers - maar nou is ' t mooi genog: Nies strekt 'r hand nei 't be(d)sbordje, nei
't pistoal. Ze doet net, of ze skiete kin: „As je niet gauw opduvele, skiet ik je doad!”
Weg gaat de hand, 't kleidje hangt weer sluf neer, buiten loikt 't, of der ientje wegloupt.
En dèn barste ze baiegaar van 't lache - of is 't huile? -
Wie zou 't weest hewwe? Alle twei verdinke ze dezellefde kerel, 't is vast Bas weest, de hoetelaar.
Hai is niet te vertrouwe. Ja zeker, altoid is der een poat broken, maar wie zel uitmake, of ie niet
ereis vleis van een ziek beist verkoupt? Maar dat is tot deer an toe, de smiecht hoeft toch niet te
perbeere om vrouwe, zonder man in huis, de stuipe op 't loif te jage. En dèn lache ze baiegaar
weer om 't ongeladen pistoal in de hand van een vrouw, die van skiete gien benul het. En wat lacht ok
die Henderikus, as ie thuis komt en 't verhaal hoort. „Maar je kinne der gien werrek van make
vanzellef, want je wete toch niet vast, wie 't dein het”. zoit ie.
Acht jaar later. -Ien van de ou(d)ste jò'ens, Piet, hai is achttien en „anzellef al te
vraie, is mit-kerremis uitweest mit een warskippertje uit een are plaa(t)s. Dat is nou krek veertien
dage leden. Nou moet ie te koffie ophale, dat vloit wel en hai wil ok merakel graag, want Afie is een
pittig ding, maar, zien, der is een maar en een groate maar ok, want de jò'ens uit dat durrep
kinne 't niet vele, dat 'r vreemde vraiers bai hulle moidjes kome, zoa-as trouwens op de meiste plaasse
't geval is. Die 't toch waagt, komt veulal mit een skram of een haal over z'n wang, midden in de nacht
thuis, as 't niet erreger is. Deer ziet Piet teugen op vanzellef al is ie ok niet bang uitvallen. Kin
ie dèn niet wegbloive? Niks oor, dat zou niet gnappies staan, dat is een belediging voor 't
moidje, dat kin niet en je kroige zellef een slechte naam deerdeur. Maar wà dèn?
Vader en moeder hewwe ok niks op mit die nachtelijke vechtpertaie, maar ze hewwe ok begrip voor wat
hoort en niet hoort.
Dèn kroigt vader een goeie inval: 't pistoal! „Neem dat mee, m'n knecht en as ze je te
loif gaan wille, dèn hou je 't maar onder derle neus, je zelle zien, dat 't hellept”
En zoa gaat Piet te koffie ophale en hai voelt onderweig almaar nei 't beskerremende pistoal in z'n
disek.
Nei z'n bezoek an Afie gaat ie op huis of. Nou zel je 't gedonder hewwe in de glazekas. Hai is ien en
al oor voor de geluide om 'm heen. 't Is donker, hai ziet of hoort gien sterreveling - ja, toch - bai
die boum, beweegt deer niet wat? Ja oor, deer komt 'r ientje op 'm of en nou van d'are kant ok en ok
nag een derde en een vierde - allegaar om 'm heen mit droigende gezichte. Ien het 'r verdikkeme een
poddevildertje, zoa'n smiecht.
„Zoa”, zegge ze „zoa”, mit gebalde vuist, „we zelle jou wel kroige!”
„Koom maar op” zoit Piet, „al is 't alle vier tegeloik, ik staan julle, want ik hew
dut!” en hai houdt 't pistoal in de anslag.
Of de doad op derle hiele zit, zoa stuive de helde alle kante hene. „Hai het een pistoal!”
skreeuwe ze.
En Piet, die z'n hart voelt slaan as een lammeresteertje, pakt 't pistoal weer op in z'n disek. Hai
aait 't deer en zoit zachies: „goeie kammeraad.” Dèn barst ie van 't lache om 't
ongeladen pistoal in z'n hand, die van skiete niks of weet. -
Thuis worre vader en moeder wakker, as Piet verom komt. Dat wordt een vroolijk ougenblikkie deer in de
be(d)steê, as Piet over z'n aventuur vertelt. Ze zitte baiegaar overend en houwe der buk vast
van 't lache. Maar as ze wat tot bedaren komen binne, zoit Moeder: „nou is 't mooi genog oor,
we moete nou allegaar sleipe, want murregen is 't weer vroeg dag”.
En 't pistoal komt weer op z'n ouwe plaa(t)s, op 't bè(d)sbordje, weer 't al zoaveul jare legen
het. -
't Vraiertje van 1878 leeft nag - hai is de leste uit 't gezin van Henderikus en Nies.
Weer is 't f1essie mit de slang, weer is 't pistoal? Weg - vortof 't 'r nooit weest is.
Streektaal Hauwert