» Jaarboeken "Oud Andijk"
» 1983
» pagina 7-9
Tentoonstelling "Water in de Polder"
Een polder is een eenheid van grond en water. De grond is de bodem, waarop gewassen kunnen worden
verbouwd, waarop dieren kunnen grazen, mensen kunnen leven en huizen bouwen en de dijk die dat alles
beschermt.
Water is een, eigen element in de polder. Het is functioneel en er is erg
veel aan gelegen dat het polderwater van goede kwaliteit is en een juiste
hoogte heeft ten opzichte van het omringende maaiveld in verband met de
beworteling van de planten, die in het polderlandschap vrij dan wel
gekweekt voorkomen. Van groot belang is daarbij dus dat er een goed
waterbeheer en een juiste waterbeheersing is in de polder.
Polders ontstonden toen de mens meer grond wenste te gebruiken voor het
houden van vee of het verbouwen van gewassen dan er zonder verder
ingrijpen in de natuur, beschikbaar was. Polders ontstonden eveneens toen
de mens trachtte de last, het ongemak, van het omringende water te
verminderen. Door bedijken kon daaraan tegemoet worden gekomen als vorm
van bescherming tegen opdringend water. Dat het water soms over bepaalde
perioden begon op te dringen hing weer samen met stijgende vloedstanden in
verband met voortgaande afsmelting van het land en Alpine-ijs en de
inklinking van de bodem. Wanneer men een stuk land voor vloedwater of hoge
waterstand van rivieren afsloot was ook de beheersing van dat water in die
door de bedijking - of bekading - ontstane polder noodzakelijk. Door
middel van waterbeheersing moest de poldergrond bruikbaar zijn en blijven.
Dus moesten de inpolderaars kans zien het te veel aan water te verwijderen
of wel zo nodig water in te laten. De oudste vorm van waterbeheersing is
dat men het water via een duiker bij eb op het buitenwater kan laten
afvloeien en bij vloed sluit men de duiker met een schuif af. Een
belangrijke vondst daarna was de sluis met vloeddeuren, die bij hogere
waterstand, werd, dichtgedrukt door het water en wanneer het water zakte
werden de deuren door het in de polder hogere water opengemaakt. Geheel
automatisch dus. Vervolgens begon men met behulp van de wind molens te
laten draaien. Een overbrengingsmechanisme bracht een vijzel of een
schoepenrad in beweging en daarmee werd bet water omhoog getrokken danwel
uitgeslagen. Was het verschil in waterstand tussen het polderpeil en het
water van ringvaart of boezem te groot dan werd dat met meerdere molens
overbrugd, trapsgewijze.
Oudere polders hadden vaak resten van moerassige, lager gelegen delen,
binnen hun dijk met geheel eigen planten en dierenleven. Soms ook was de
hoogteligging van de polderbodem in het poldergebied op diverse plaatsen
zodanig verschillend dat men niet kon volstaan met één polderpeil en er
twee of meer polderpeilen moesten zijn, waardoor er sluisjes nodig waren
in de verbindingen tussen de vaarten, kanalen van de gedeelten met
verschillend peil.
Zo zijn er ook polders tot stand gebracht die binnen hun eigen gebied nog
een apart poldertje hebben met een eigen waterstand, zoals
bijvoorbeeld.het geval is met de heel vroeg ingepolderde polder
Mastenbroek tussen IJsselmuiden, Genemuiden en Hasselt.
Daarin ligt nog een apart polderlandje "De Koekoek" met een
lagere waterstand dan Mastenbroek.
Het polderwater heeft natuurlijk alles te maken met het
verkavelingspatroon. Zelfs bij de vroegere polders en dan denken wij aan
die uit de late Middeleeuwen, die al dateren uit de 14de en 15de eeuw en
de 16de eeuwse polder de Zijpe in Noord-Holland is het patroon van de
verkaveling strak en veelal lopen sloten en wegen geheel paralel en zijn
de kavels grotendeels rechthoekig en van gelijke grootte, behoudens die
welke door de oorspronkelijke landschapsvorm niet konden worden ingepast
in het strakke patroon. Langs de randen van polders en droogmakerijen
vinden wij de afwijkende kavelvormen in vergelijk tot de centrale
polderdelen.
Polderwater is een eigen milieu, waarin plantengroei een eigen beeld
heeft. Waterplanten komen voor in het open water van sloten, boezem en
vaarten. Door het afsterven daarvan ontstaat plantenslik op de bodem:
modder. Door ophoging komen later ook andere soorten aan bod, waardoor een
soort verlanding kan ontstaan in de vorm van rietmoeras. Wat dan
aanvankelijk een plas was groeit dan meer en meer dicht tot een moerassige
landschapsvorm met geheel eigen planten- en dierenleven. Niet langer
overheersen de waterplanten, maar andere soorten krijgen hun kans. Een
plas is voor watervogels als eenden en meerkoeten, voor voorn, baars en
snoek ern tal van andere soorten. Het moeras van riet en biezen biedt
levenskansen voor vele andere, veelal ook kleinere vogel- en andere diersoorten.
Polderwater is gecompliceerd want de hoogte van het grondwater dat
uiteraard alle relaties heeft met de stand van het polderpeil heeft alles
te maken met de mogelijkheden van de te verbouwen gewassen.
Om de polderpeilen in de polders - vele hoofden, vele zinnen - te hebben
en te behouden op het niveau dat het merendeel van de grondgebruikers
wensen is een polderbestuur nodig. Tegenwoordig zijn groepn van polders
tezamen bestuurlijk georganiseerd. Er is de laatste jaren meer en meer
naar concentratie gestreefd.
Het onderwerp "Water in de Polder" wordt deze zomer in een
afzonderlijke tentoonstelling behandeld met een aantal facetten in de
geest van de tentoonstelling van 1982 "Dijken of Wijken".
Gerrit van der Heide.
